Als ik de EU probeer uit te leggen, krijg ik vaak te horen: “Ja, maar de Zwitsers hebben het wel goed voor elkaar!”. Ook op twitter word ik regelmatig aangesproken dat de Zwitsers het beter voor elkaar zouden hebben dan de Europese Unie. Volgens deze groep mensen zouden de Zwitsers bewijzen waarom we uit de EU zouden moeten stappen, want hun situatie is volgens hen veel beter. Zwitsers zouden zelfstandig zijn, meer verdienen, een beter immigratiebeleid hebben, kortom veel voordelen hebben juist omdat ze niet lid zijn van de EU. De feiten lijken echter in een andere kant te wijzen. Nu gaat deze blog niet over een pleidooi van EU-lidmaatschap. Deze blog gaat over de feiten over Zwitserland en de EU en enkele terugkerende mythes. Laten we naar de feiten kijken.

Mythe 1: Zwitserland kan de grenzen sluiten en een eigen immigratiebeleid voeren

Een van de meest gehoorde mythes over Zwitserland is dat het zelf de grenzen kan sluiten wanneer Zwitserland dat wil. Klinkt logisch, want ze zijn toch geen lid van de EU? Maar de werkelijkheid ligt toch wat anders. De Zwitsers kozen er (via een referendum) voor om in 2009 lid te worden van de Schengenzone. Dat betekent dat er vrij verkeer van personen plaats vindt. Er zijn dan ook geen binnengrenzen meer. De Zwitsers zijn ook enthousiast lid van Schengen. Recent (14 augustus) werden de visaprocedures vereenvoudigd. Zwitserland was de eerste lidstaat die dit overnam. Dit betekent dat Zwitserland dus niet meer zelfstandig de grenzen kan sluiten wanneer ze dat wil. Onder Schengen is dat slechts in uitzonderlijke situaties mogelijk.

Mythe 2: Zwitserland onderhandelt op gelijke voet

In theorie kan ze dat doen inderdaad. Alleen, hebben de Zwitsers het probleem dat vrijwel alle handel met de EU wordt gevoerd. Voor de Zwitsers zou het niet handig zijn om eigen regels te hebben die verschillen van de EU. Daarom hebben ze 120 bilaterale overeenkomsten gesloten, door de decennia heen. Recent wordt onderhandeld om die te vervangen met een verdrag. De Commissie heeft in die onderhandelingen een vrij straffe lijn laten zien: “Take it or leave it”. Brussel legde daarbij de vinger op de zere plek: de Zwitserse banksector. Zwitserse aandelen zouden niet meer verhandeld mogen worden binnen de EU wanneer Zwitserland niet inschikkelijker was. Dat hielp, want Zwitserland beloofde de wetten te accepteren, maar ook 1,3 mrd extra (!) aan Brussel te betalen. Ook moest Zwitserland beloven vrijwel alle EU-regels over te nemen. Op die EU-regels, hebben ze overigens geen invloed. Ze zijn immers geen lid.

Mythe 3: Zwitserland heeft haar eigen zelfstandige munt

In theorie klopt dit inderdaad. De Zwitserse franc bestaat naast de euro. Ware het echter niet dat de franc vanaf september 2011 gekoppeld was aan de euro. Hun eigen munt werd zo duur, dat Zwitserland de duurste plek in heel Europa werd om zaken te doen. Winst maken was voor met name kleine bedrijven die exporteerden erg moeilijk geworden. Daarom koppelde men de Zwitserse franc aan de euro tegen een koers van 1,20 franc voor een euro. Zelfstandig beleid bleek onbetaalbaar te worden.

Die koppeling werd in 2015 plots weggehaald, waardoor de hele Zwitserse economie een enorme opdoffer kreeg. Hoe weinig begrip er was voor het loslaten van de koppeling was wel het commentaar dat beurshandelaren hadden over die stap. Een marktanalist stelde: “De Zwitserse Centrale bank heeft laten zien dat ze een stel amateurs zijn”. Ook toen de franc los van de euro was, bleef ze de euro volgen. Want iedere keer als de euro goedkoper werd, werd de franc duurder. De franc kreeg daardoor dezelfde rol als ze had: bijwagen van de euro. Van een zelfstandig monetair beleid is al lang geen sprake meer.

Mythe 4: Zwitsers verdienen toch het meest

Zwitsers verdienen veel, dat klopt. Maar wat je dan vergeet erbij te zeggen: het is ook het duurste land ter wereld. De “Cost-Living Index” (een graadmeter hoe duur het leven is) voor Zwitserland is met 119 het hoogst ter wereld. Het duurste EU-land is Luxemburg, met een CLI van 86. Nu zul je denken, wat zegt dat cijfer me? Daarom is er een alternatieve index om te meten hoe duur een land is: de Big Macindex. Een Big Mac is immers overal ter wereld hetzelfde en zouden dus overal even duur moeten zijn. Maar, de duurste Big Mac ter wereld vind je in… Zwitserland. Vier van de vijf duurste steden ter wereld vind je in… Zwitserland. Dus ze verdienen er veel, maar het leven is er het duurst ter wereld. Vooral in de grensstreek van Zwitserland merken ze dat. In een onderzoek naar een boodschappenmandje met dezelfde artikelen (zelfde merk) bleek het in Zwitserland 91%(!) duurder te zijn dan over de grens in Frankrijk.

Mythe 5: Zwitserland kan haar eigen regels bepalen

Ja klopt, dat kunnen ze. Maar in de praktijk nemen ze vrijwel iedere Europese regel over. Het Zwitserse parlement neemt Europese regels ongewijzigd, vrijwillig over. Waarom doen ze dat? Zwitserse bedrijven willen toegang tot de markt van de EU (in een klap handel met 28 landen). Maar wanneer je je eigen regels hebt, krijg je geen toegang. Dus moeten de Zwitsers alle Europese regels braaf overnemen. Doen ze dat niet, dat kunnen ze doen, dan is het gedaan met de toegang en de handel met Europa. En aangezien de EU handelspartner nummer één van de Zwitsers is, zullen ze dat niet willen. Zwitserse parlementariërs noemen dit ook wel het ‘copy-pasten van Brussel’. Parlementariërs weten dat veranderen zinloos is en ze nemen het dus ongewijzigd over. Probleem hierbij is wel: omdat ze geen lid zijn van de EU, hebben ze nul invloed hoe die regels eruit komen te zien.